نگاهی به نقاط قابل انتقاد سریال «معمای شاه»

روزی که تیزرها و تبلیغات تلویزیونی مبنی بر نمایش سریال معمای شاه آنتن شبکه‌های مختلف را پر کرده بود، چنین به‌نظر می‌رسید که تلویزیون قصد دارد در روزهای افول محبوبیت و نبود سریال‌های درجه یک، تک‌خالی‌ روکند و کارستانی کند باورنکردنی. اما زمانی که بالاخره زمان موعود رسید و سریال روانه آنتن شد، از همان بخش اولش روشن بود که تیرهای تلویزیون به خطا رفته؛ تک‌خالش سوخته و امیدی که به این سریال برای بازپس‌گیری محبوبییتش داشت، یک‌سره بر باد رفته است. حقیقت؛ جز این نیز انتظاری نبود.

انتظار کارستان از کارگردانی که در تمام عمر کار‌ی‌اش کار متوسط هم نمی‌شود یافت- چه رسد به اثری شاخص و آن وقت همین کارگردان با تداومی حیرت‌انگیز هرچه کار تاریخی پرهزینه در تلویزیون ساخته می‌شود، طبق قراردادی نانوشته و شاید هم نوشته کارگردانی‌اش را برعهده می‌گیرد، انتظاری عبث بود که مدیران تلویزیون هم به آن رسیدند، البته حالا گیرم خود را به ندانستن می‌زنند و وانمود می‌کنند که «به‌به از این آفتاب عالمتاب» … معمای شاه به‌عنوان جدیدترین دستپخت جناب محمدرضا ورزی که در کارنامه‌اش سریال‌های ضعیف دیگری چون تبریز در مه، کیمیاگر و سال‌های مشروطه وجود دارد، نه اثری تماشاگرپسند است، نه از نظر استناد تاریخی می‌توان آن را واجد ارزش- هرچند اندک و ناچیز دانست و نه حتی می‌تواند مدیران بالادستی را سربلند از پول‌های بی‌زبانی که خرج ساخت و تولید این شاهکار شده است، مهمان ضیافت موفقیت می‌کند. این سریال آن‌گونه که ادعا می‌کند روایتگر دوره حیات تا ممات پهلوی دوم بوده و قصد داشته شکلی متفاوت از آن روزگار را به تصویر بکشد که اما‌ آش آن‌قدر شور شده که حتی کارشناس تلویزیون‌نشینی چون شهاب مرادی نیز از ضعف‌های آن آشفته شده و بر طبل بی‌رحم انتقاد کوبیده که همین هم صدای خسرو معتضد انتقادپذیر را که می‌گویند تاریخ را حتی بیشتر از آثار مرحوم ذبیح‌الله منصوری بازیچه کرده و می‌کند، درآورده و وادار کرد به جناب مرادی بگوید بهتر است به مسائلی که به او ربط ندارد نپرداخته و بیشتر حواسش را معطوف افزایش آمار طلاق در جامعه کند. جل‌الخالق! البته خسرو معتضد عزیز تنها چهره انتقادپذیر این سریال نبوده و نیست. معمای شاه از این جواهرات زیاد دارد. نمونه‌اش خود جناب کارگردان که با گفتن جمله «تنها مخالفان سریال ما سلطنت‌طلبان هستند و بس» کاری کرد همه ماست‌ها را یک‌باره کیسه کنند و فتیله نقد را پایین بکشند. به‌هرحال زجر تماشای یک سریال درجه چند که تازه هر وقت هم خسته شدی می‌توانی کانال را عوض کرده و سراغ کار درجه چندم دیگری بروی کمتر از دردسرهای سلطنت‌طلبی به‌نظر می‌رسد…

… و اما خود معمای شاه. آنچه معمای شاه قصد انجامش را دارد و درواقع معمایی که می‌خواهد درباره شاه سابق حل کند، پیش‌ از این در مجموعه‌های دیگر نیز به‌گونه‌های مختلف انجام‌شده که قریب به‌اتفاق این تلاش‌ها هم شکست‌خورده و از سوی مردم مورد تمسخر یا عدم‌پذیرش قرار گرفته‌اند. اما پاسخ به چرایی این‌که چرا سریالی چون این با بودجه‌ای که ٢٠‌میلیارد تومانش مورد پذیرش مدیران رسانه ملی قرار گرفته، ساده و در عین‌حال برای اکثر برنامه‌سازان و مدیران صداوسیما غیرقابل ‌درک است. نکته این‌جاست که تعادل، واژه‌ای فراموش‌شده در صداوسیمای ما است. به قول دوستی، تعادل به این معنی است که اگر قرار درباره پهلوی به نمایش گذاشته شود.

بگذارید نقل‌قولی بیاورم؛ امیر یغمایی در جایی درباره این سریال به نکته جالب و جذابی اشاره کرده است: ورزی در معمای شاه برخلاف آثار پیشین خود که تاریخ را با تخیلات شخصی می‌آمیخت و ماحصلی مبتذل تحویل بیننده می‌داد، در معمای شاه به‌نظر قصد نموده تا به تاریخ وفادار بماند، در عوض برای آن‌که مجموعه تبدیل به یک مستند داستانی نشود درامی تخیلی را در حاشیه آن روایت می‌کند اما متاسفانه به علت دوپاره بودن قسمت تاریخی و داستانی از یکدیگر و عدم ارتباط متناسب آنها با هم به‌کلی سیر روایت بی‌منطق شده است… شاید بتوان این جملات را نوعی اجماع همگانی درباره این سریال قلمداد کرد. درباره کاری که بیش از آن‌که داستانی تاریخی باشد، روخوانی کتاب‌های خسرو معتضد با حضور تعدادی بازیگر متوسط را به ذهن می‌آورد…

سال گذشته تقریبا همزمان با روزهایی که معمای شاه آمار بینندگان ساعت ١٠شب جمعه‌ها را هفته‌به‌هفته می‌کاست، سریالی بیرون آمد به نام شهرزاد که آن هم به دوران پهلوی دوم نگاهی انتقادی داشت و تازه تماشاگر برای دیدن آن باید دست در جیب کرده و مبلغی می‌پرداخت. همه‌گیرشدن شهرزاد در کنار مهجور ماندن معمای شاه یک‌بار دیگر و این‌بار با صدایی بلندتر از همیشه فریاد می‌زند که برخلاف صحبت‌هایی که درباره سطح نازل سلیقه بینندگان تلویزیون در ایران می‌شود، اما همین بیننده‌ها نیز به تفاوت‌های کار خوب و بد، کار فکر شده و شعاری، کار تحقیق‌شده و کتره‌ای و کار هنرمندانه و تبلیغاتی واقفند و همان‌ها هستند که معمای شاه را از نظر مقبولیت و محبوبیت در میان سریال‌های الف ویژه که به معنای ساخته‌شدن با هزینه‌های بی‌حساب‌وکتاب است، در جایی نزدیک به رده‌های آخر جدول نشانده‌اند…

منبع: روزنامه شهروند