سن پطرزبورگ

• 2010
• ایران
• عاشقانه, کمدی, ماجراجویی
• 120 دقیقه
• فارسی
• PG

تقابل ميان يك خلافكار به اصطلاح سوسول بالاشهري گوش‌بر با يك خلافكار پايين‌شهري و سنتي، منجر به موقعيت‌هاي بامزه‌اي مي‌شود كه ريشه در خاستگاه طبقاتي و تفاوت نگرش‌شان دارد.

نقد و بررسی فیلم به قلم مهدی افشارها

نقد و بررسی فیلم

كمتر فيلمي طي سال‌هاي اخير ديده‌ايم كه به اندازه سن‌پطرزبورگ بتواند تماشاگرش را بخنداند. البته تفاوت سن‌پطرزبورگ با ديگر نمونه‌هاي كمدي‌ در اين است كه خنده تماشاگران اين فيلم، به جهت استفاده درست سازندگانش از عناصر نمايشي است و نه اين گونه كه به سياق سال‌هاي اخير، با دست‌انداختن و ارائه چند تا شوخي و جوك اس‌ام‌اسي بخواهند تماشاگر را به زور وادار به خنده كنند. بنابراين سن‌پطرزبورگ، مي‌تواند يك نمونه آموزنده و كمياب از سينماي كمدي سالم و استاندارد باشد. به همان اندازه كه براي تماشاگر عام مفرح است، مي‌تواند موجبات رضايت منتقدان و تماشاگران جدي‌تر سينما را هم فراهم كند. در زير به بخش‌هايي از اين فيلم مي‌پردازيم تا ببينيم كدام معيارها مي‌توانند باعث تفكيك كمدي‌هاي ساده‌انگارانه و مبتذل با كمدي‌هاي شاخص و موفق باشند….

نقش كليدي ديالوگ

پيمان قاسمخاني را سال‌هاست كه به‌واسطه كارهاي سينمايي و تلويزيوني‌اش مي‌شناسيم. از نگارش فيلمنامه‌هايي مثل «نان، عشق و موتور هزار» و «مارمولك» تا همكاري درخشانش با مهران مديري در «پاورچين». يكي از آخرين فيلمنامه‌هاي او «نقاب» بود كه در جريان ساخت تغيير كرد و با اعتراض اين نويسنده مواجه شد. به اين ترتيب قاسمخاني كارش را در تلويزيون ادامه داد و با مديري و رامبد جوان همكاري كرد و اكنون هم پس از نوشتن «سن‌پطرزبورگ»، فيلم «ورود آقايان ممنوع» را آماده نمايش دارد. هنر وي در نوشتن فيلمنامه‌هاي كمدي است. تا حالا كار جدي‌اي از او مشاهده نشده كه به اندازه كمدي‌هايش قابل‌توجه و بحث‌انگيز باشد اما همين خصيصه، نه تنها جايگاه او را محدود مي‌كند بلكه اين نويسنده را در موقعيتي منحصربه‌فرد قرار مي‌دهد. در ميان فيلمنامه‌نويسان ما كمتر كسي است كه به اندازه قاسمخاني در اسكلت‌بندي فيلمنامه، پيشبرد داستان و قصه‌گويي و البته نگارش ديالوگ‌هاي هوشمندانه متبحر باشد. در سن‌پطرزبورگ آنچه بيش از همه تماشاگر را سر ذوق مي‌آورد، رويكرد متفاوت و مبتكرانه پيمان قاسمخاني در شوخي‌نويسي است. او در كارش موقعيت‌آفريني مي‌كند؛ به اين ترتيب كه با كاشت يك شوخي در صحنه‌هاي بعدي آن را درو مي‌كند و اين مهم را به حافظه و قابليت‌هاي درك تماشاگر باهوشش مي‌سپارد و مثلاً اين‌طور نيست كه مستقيم برود سر اصل موضوع و بخواهد تماشاگرش را در لحظه بخنداند.

مثلاً در همان اوايل فيلم، بنيان شوخي ميان 2 خلافكار خرده‌پا را مي‌افكند (اشاره به واژه‌هايي كه يكي از خلافكاران در زندان از آن سابقه خوبي ندارد!) و سپس در صحنه‌هاي بعدي از اين شوخي به عنوان يك ترجيع‌بند استفاده مي‌كند و تماشاگري كه تجربه آن مقدمه‌چيني اوليه را دارد، به سرعت متوجه منظور فيلمنامه‌نويس مي‌شود و از اين شوخي‌ها كه شكل‌هاي جديدي از شوخي اوليه هستند لذت مي‌برد. همچنين بايد از اشراف قاسمخاني بر كشمكش‌هاي موجود در جامعه و ميان افراد گفت كه آن نيز نقشي پيش‌برنده و مؤثر در سن‌پطرزبورگ دارد. مثلاً اساس تقابل ميان يك خلافكار به اصطلاح سوسول بالاشهري گوش‌بر با يك خلافكار پايين‌شهري و سنتي، منجر به موقعيت‌هاي بامزه‌اي مي‌شود كه ريشه در خاستگاه طبقاتي و تفاوت نگرش‌شان دارد. كل صحنه‌هاي مثلثي ميان اين دو و خواهر كريم كه نقش آن را شيلا خداداد بازي مي‌كند، نمايشگر اين موقعيت است.

ديگر قابليت قاسمخاني، نوشتن شوخي‌هاي موقعيت‌ساز و پرتعليق است. در صحنه‌اي كه كريم (محسن طنابنده) مشغول مكالمه تلفني با دوستش است، پيرمردي دائما در گوشه كادر حركت مي‌كند و گاهي با گفتن متلكي وانمود مي‌كند كه طرف پشت خط، فرزند اوست. در نهايت كريم راضي مي‌شود و گوشي را به پيرمرد مي‌دهد كه مثلاً با پسرش صحبت كند اما پيرمرد در واكنشي عجيب و بامزه مي‌گويد كه حاضر به صحبت با او نيست! چنين موقعيت‌هايي حاصل درك درست نويسنده از مقوله موقعيت‌سازي در سينماست و قاسمخاني به عنوان نويسنده سهمي بزرگ در موفقيت اين فيلم دارد.

انتخاب درست بازيگران و عوامل

نكته شاخص ديگر در سن‌پطرزبورگ، انتخاب درست بازيگران و عوامل اين فيلم است. بهروز افخمي كارگردان كاركشته و قديمي سينماي ايران، پس از چند تجربه ناموفق و ناكام، با ساختن اين فيلم گام تازه‌اي را در عرصه كارگرداني برداشته است. با توجه به اين كه افخمي را به عنوان يك كمدي‌ساز نمي‌شناسيم، نتيجه كارش در سن‌پطرزبورگ اميدواركننده است. همچنين بايد از دو بازيگر اصلي اين فيلم ياد كرد كه نقشي مؤثر و تعيين‌كننده در باورپذيري قصه اين فيلم دارند. محسن طنابنده كه بار اصلي فيلم بر دوش اوست، الحق بازيگر توانايي است. او پيش از سن‌پطرزبورگ در «هفت دقيقه تا پاييز» و «استشهادي براي خدا» ثابت مي‌كند كه بي‌دليل بازيگر موفقي شناخته نشده و جوايزي هم كه گرفته به دليل توانايي‌هايش است.

البته نبايد فراموش كرد كه نويسنده بودن طنابنده نيز در كارش تأثيري مهم دارد. يك نويسنده خيلي خوب مي‌داند كه ديالوگ‌ها را بايد چگونه گفت و خيلي بيشتر از شخصيت‌پردازي سر در مي‌آورد. طنابنده بازيگري است كه بدون كمترين نمايشگري و حركت‌هاي بيهوده و ادا و اصول، كار خودش را به بهترين شكل انجام مي‌دهد و در سه فيلمي كه از او نام برديم، ايفاگر سه نقش كاملاً متفاوت و حتي متضاد است. ديگر بازيگر فيلم، پيمان قاسمخاني است. قاسم‌خاني قبلاً يك بار با مرحوم خسرو شكيبايي در «عاشقانه» اثر عليرضا داوودنژاد همبازي شده بود و سن‌پطرزبورگ، دومين تجربه بازيگري اوست كه بايد گفت از عهده اين وظيفه‌اش نيز بخوبي برآمده است. ديگر بازيگران فيلم نيز به تناسب انتخاب شده‌اند؛ بهاره رهنما، انديشه فولادوند، شيلا خداداد، اميد روحاني، سروش صحت و… آنها به دليل اين كه در جاي درستي قرار گرفته‌اند، بازدهي مناسبي در كار دارند.

درباره نحوه چينش بازيگران سن‌پطرزبورگ، اين نكته نيز حائز اهميت است كه ديگر نبايد چندان دلخوش به بازيگراني بود كه فقط به خاطر يك تجربه موفق تلويزيوني، سال‌هاست كه در فيلم‌هاي كمدي ايفاگر نقش‌هاي مشابه و تكراري هستند. در كنار اين بازيگران، بايد از ناصر طهماسب دوبلور و گوينده نام‌آشنا ياد كرد كه به عنوان راوي در فيلم حضور دارد و با صدايش مايه‌هاي مستند فيلم را تقويت مي‌كند.

در مجموع…

به‌راستي در شرايط كنوني چگونه مي‌توان يك كمدي پرفروش ساخت بدون آن‌كه به دام ابتذال افتاد؟ اين پرسشي است كه سازندگان سن‌پطرزبورگ بخوبي به آن جواب مي‌دهند. اين فيلم فقط براي خنداندن مردم ساخته نشده است؛ لابه‌لاي شوخي‌هاي آن مي‌توان نگاه جامعه‌شناختي نويسنده و كارگردانش را مشاهده كرد كه در به تصوير كشيدن آدم‌هايي از جنس امروز چه تحقيقات جالبي داشته‌اند. جايي كه يكي از خلافكاران براي خام كردن خانمي نوكيسه، خودش را فوق‌تخصص جراحي زيبايي معرفي مي‌كند و خيلي زود اعتمادش را جلب مي‌كند يا نحوه رابطه همين شخصيت با نامزدش، سراسر بار نمادين و چندوجهي دارد. به اينها بايد تلاشي را كه سازندگان اين فيلم در صحنه‌پردازي‌ها به خرج داده‌اند، نيز افزود. در كدام كمدي روي پرده در سال‌هاي اخير ديده‌ايم كه آن سكانس شلوغ تالار وحدت با همه مشكلات و دست‌وپاگير بودنش هنگام فيلمبرداري به عنوان يك لوكيشن محوري مورد استفاده قرار بگيرد با آن همه سياهي‌لشكر. اينهاست كه باعث مي‌شود فيلمي مانند سن‌پطرزبورگ، يك اتفاق در سينماي كمدي ايران باشد.

منبع : نقد فارسی