همه‌چیز درباره حاشیه و متن «نهنگ عنبر ۲»

«نهنگ عنبر دو» به کارگردانی و نویسندگی سامان مقدم، از اواخر اردیبهشت ماه سال جاری اکران شد و درحال حاضر و در پایان هفته سوم نمایشش فروش هشت میلیارد تومان را پشت سر گذاشته است و پیش‌بینی برای پرفروش‌ترین فیلم سال‌شدن آن ادعای بزرگ و بی‌ربطی به‌نظر نمی‌رسد. این فیلم که در ادامه فیلم‌های پرفروش در گونه کمدی قرار می‌گیرد، همانند بسیاری از فیلم‌های پرفروش کمدی که بعدها قسمت دوم و سوم آن ساخته شد. قسمت دوم فیلم «نهنگ عنبر» به کارگردانی سامان مقدم و نویسندگی مانی باغبانی و مونا زاهد، است. قسمت اول آن هم خوب فروخت و هم جریان‌ساز و احیاکننده کمدی در سال‌های رکود سینما در ایران شد.

نه‌تنها در سینمای ایران بلکه در سینمای جهان نیز سلیقه مخاطب خاص و عام اغلب با هم متفاوت است و سینما یکی از آن جاهایی است که این اختلاف سلیقه به‌خوبی این تفاوت را آشکار می‌کند. مخاطب عام به تماشای فیلم‌های تنها کمدی با هر کیفیتی می‌روند و داشتن المان‌های حداقلی مانند بازیگر، عوامل شناخته شده و قسمت‌های قبلی آن فیلم‌ها این نوع مخاطب را مجاب و تشویق می‌کند تا به تماشای آن بروند و در هر موقعیت زمانی (مانند فصل انتخابات یا اکران آخر سال که عموما زمان مناسبی برای نمایش نیست) از فیلم استقبال کنند. از آن طرف نداشتن حداقل‌های سینمایی و هنری مانند داستانگویی و شخصیت‌پردازی که حداقل تلاش‌کردن در رسیدن به آن به‌نظر امر محالی نمی‌رسد، توسط‌سازندگان به غفلت و فراموشی گرفته می‌شود و شاهد آن هستیم که عمده فیلم‌های کمدی سال‌های اخیر با وجود فروش بالا از حداقل کیفیت برخوردار باشند. این ارزشگذاری تنها به فیلم «نهنگ عنبر دو» محدود نمی‌شود و رقبای کمدی این فیلم یعنی «گشت دو»، «خوب، بد، جلف» و حتی «من سالوادور نیستم» هم شامل این برخورد سهل‌انگارانه با داستان و شخصیت و توجه ویژه به فرمول‌های جذاب برای مخاطب عام می‌شوند.

البته باید گفت سینما برای مردم است چه عام باشند و چه خاص که جذب مخاطب مطمئنا ارزش ویژه‌ای برای فیلم ایجاد می‌کند و هر فیلمسازی قادر به انجامش نیست. اما این مسئله خیلی ایده‌آل‌گرایانه و دور از ذهن نیست که فیلمسازان سینمای ما در کنار المان‌های مهم جذب مخاطب کمی هم به ارزش‌های هنری و سینمایی آثارشان توجه کنند تا حداقل گام به گام با کمدی‌های پرفروش با کیفیتی روبه‌رو باشیم نه مانند آنچه بر پرده هستند: بی‌کیفیت و پر فروش.

داستان فیلم

داستان فیلم تمی کلی دارد و آن ماجرای عشق ارژنگ به رویاست که از کودکی آغاز می‌شود و همین‌طور بی‌آنکه به وصال برسد هربار به‌دلیل رفتن رویا به آمریکا ناکام می‌ماند و… اما خرده‌روایت‌هایی به این خط اصلی تنیده شده‌اند که به فراز و فرود‌های داستان قوت و جذابیت داده و شخصیت‌هایی دیگری را وارد داستان کرده و در کل موتور محرک پیشرفتن فیلم هستند.

حذفیات فیلم

یکی از کسانی که نسخه کامل فیلم را دیده بود در مورد یکی دو مورد از آن‌ها به ما گفت:

از جمله صحنه‌های مهم حذف شده فیلم شوخی بامزه با مردی بود که در زمان جنگ تحمیلی با عراق، در تلاش است تا خود را به جبهه برساند و با انداختن عکسی، از آن به‌عنوان سند حضور در جبهه استفاده کند. مردی که سال‌ها بعد در حال سخن گفتن به‌عنوان یکی از بالاترین مقامات اجرایی دولت نشان داده می‌شود. تعطیل شدن روزنامه «رویای دیروز» که در نسخه فعلی ورشکستگی علت آن عنوان می‌شود، در نسخه اصلی به حکم دادگاه مطبوعات صورت می‌گیرد. فصلی کمیک که در آن با ماجرای بسته شدن مطبوعات و نحوه برگزاری این دادگاه‌ها، شوخی می‌شود

گزارش اکران خصوصی فیلم

از چهارشنبه ۲۰ اردیبهشت‌ماه، نمایش عمومی فیلم «نهنگ عنبر ۲: سلکشن رویا» در سینمای تهران و شهرستان آغاز شد.

اکران خصوصی «نهنگ عنبر ۲» در پردیس سینمایی کوروش با حضور سامان مقدم و رضا عطاران؛ کارگردان و بازیگر این فیلم سینمایی برگزار شد و نکته قابل توجه این مراسم، اعتراض سامان مقدم به ممیزی‌هایی وارد شده بر آخرین ساخته سینمایی‌اش بود. مقدم در اکران خصوصی «نهنگ عنبر۲» گفت: چیزی که امروز می‌بینید، لاشه فیلم ماست و خود آن چیزی نیست که می‌بینید. او همچنین گفت: «فیلم «نهنگ عنبر ۲» فیلم بسیار سختی بود. امیدوارم فیلم را دوست داشته باشید.

البته مقدم به میزان دقایق و سکانس‌های حذف شده از دومین قسمت از فیلم «نهنگ عنبر» اشاره نکرد، اما به‌نظر می‌رسد شورای پروانه نمایش، دقایق و یا سکانس‌های حساسی از این فیلم سینمایی را ممیزی کرده که باعث اعتراض مقدم شده است.

بعد از مقدم، رضا عطاران گفت: من هم فیلم را با صدا و موسیقی ندیده‌ام و همراه با شما فیلم را می‌بینم. این بازیگر محبوب سینمای ایران از استقبال در ساعت ۹ صبح ابراز خوشنودی کرد: فکر می‌کردم فقط خودم امروز صبح زود از خواب بیدار می‌شوم. خوشحالم که همه ما صبح زود از خواب بیدار شده‌ایم

درباره کارگردان

سامان مقدم، متولد ۱۳۴۷ است و فارغ‌التحصیل رشته سینماست. مقدم اولین تجربه سینمایی خود را با دستیار کارگردانی «ردپای گرگ» در کنار مسعود کیمیایی به‌دست آورد. وی پس از این همکاری، در فیلم‌های «ضیافت» و «سلطان» نیز دستیار کارگردان مسعود کیمیایی بود تا این‌که در سال ۷۷ اولین فیلم بلند خود به‌نام «سیاوش» را کارگردانی کرد که با استقبال مناسبی مواجه شد. مقدم در سال‌های بعد آثار موفقی از جمله فیلم پرفروش «مکس» را کارگردانی کرد که با استقبال بسیار خوب تماشاگران همراه بود. «نهنگ عنبر» از جمله پرفروش‌ترین فیلم‌های سامان مقدم تا به امروز بوده و حالا قسمت دوم اثر با نام «نهنگ عنبر ۲: سلکشن رویا» به سینما آمده است.

رضا عطاران

شاید تنها نکته مثبت فیلم را خود رضا عطاران دانست که در سال‌های اخیر به‌تنهایی ژانر مختص به خود را در سینمای ایران پایه‌گذاری کرده، ژانری که در آن تمام بار کمدی فیلمنامه‌های به‌شدت ضعیف بر دوش او قرار داده می‌شوند و او هم با طنازی ذاتی‌اش به‌خوبی از پس اجرای آن‌ها برمی‌آید (البته این فرمول مختص «نهنگ عنبر دو» نیست و بسیاری از فیلم‌های کمدی سال‌های اخیر سینمای ایران فاقد فیلمنامه هستند و بازیگر باید بار فیلم را به دوش بکشد). عطاران در «سلکشن رویا» طنازی قسمت نخست را ندارد و اگرچه گاه‌وبی‌گاه با قر کمر و مخصوصا تقلید از حرکات جان تراولتا، می‌تواند لبخند موقتی را بر لب مخاطب بنشاند اما در بخش اعظمی از فیلم، سرگردان است و حتی او نیز نمی‌تواند فیلمنامه اثر را از منجلاب خارج کند و البته نباید این نکته را یادآور شد که عطاران این فیلم هم به علت تکراری بودن جذابیت گذشته و به‌خصوص «نهنگ عنبر یک» را نداشت.

«نهنگ عنبر دو»: رکورددار فروش افتتاحیه

فیلم سینمایی «نهنگ عنبر ۲» تنها در سه روز توانست به باشگاه میلیاردی‌ها بپیوندد. «نهنگ عنبر٢؛ سلکشن رویا» روز جمعه، ۲۲ اردیبهشت‌ماه، ۶۳۰میلیون‌تومان فروخت که با احتساب دو روز اول نمایش عمومی این فیلم به فروش یک‌میلیاردو۳۳۰میلیون تومان رسید. پیش از این فیلم «سلام ‌بمبئی» با فروش یک‌میلیاردو۱۶۰میلیون‌تومان و «فروشنده» با فروش یک‌میلیاردو۱۵۰‌میلیون تومان، رکورددار فروش افتتاحیه بودند.

ماجرای رسیدن یا نرسیدن فیلم به جشنواره فجر

سازندگان «نهنگ عنبر دو» نیز همانند ‌سازندگان دو کمدی رقیب خود یعنی «گشت دو» و «خوب، بد، جلف» به نوعی مردد بودند تا در جشنواره فجر شرکت کنند. شاید فیلم سعید سهیلی و قاسمخانی آخرین فیلم‌هایی بودند که خبر شرکتشان در جشنواره با وجود تاییدیه‌ها و تکذیبیه‌ها قطعی شد ولی از همان زمان ‌سازندگان «نهنگ عنبر دو» اعلام کردند که فیلمشان را برای اکران عید نوروز کنار گذاشته‌اند و در جشنواره شرکت نمی‌کنند.

واقعیت این است که فیلم‌های کمدی حال حاضر سینمای ایران هرچقدر فروش دارند و مخاطب عام از آن استقبال می‌کند، باب طبع منتقدان و داوران جشنواره فجر نیستند و ‌سازندگان این فیلم‌ها می‌دانند که در بهترین حالت اگر از منتقدان فحش و ناسزا نشنوند داوران نیز خیلی روی خوشی به آن‌ها نشان نداده و اتفاق خاصی برایشان در جشنواره نمی‌افتد. از این رو عوامل «نهنگ عنبر دو» از همان ابتدا تصمیم خودشان را گرفتند تا در فستیوال شرکت نکنند و طولانی شدن مراحل فنی بیشترین بهانه‌ای بود که درست یا نادرست از زبان عوامل «نهنگ عنبر دو» به گوش می‌رسید.

گروه بازیگری

به‌جز عطاران که در باکس جداگانه و ویژه‌ای به آن پرداختیم بقیه بازیگران اصلی از جمله ویشکا آسایش و مهناز افشار، همان بازیگران «نهنگ عنبر یک» و تقریبا با همان گریم و طراحی لباس بودند و سیروس گرجستانی و حسام نواب صفوی تنها بازیگران مطرح اضافه شده به این قسمت فیلم بودند.

یکى از نکات جالب توجه فیلم حضور برخى از پیشکسوتان بازیگرى پس از مدت‌ها در یک فیلم سینمایى است. شهلا ریاحى، کتایون امیرابراهیمى، محسن قاضى‌مرادى، اسداله یکتا و احمدرضا اسعدى از جمله بازیگرانى هستند که در «نهنگ عنبر ٢؛ سلکشن رویا» بازى کرده‌اند.

مهناز افشار و ویشکا آسایش با شمایلی شبیه قسمت اول فیلم بازی‌های خوب و کم اشکالی داشتند ولی به علت تکراری شدن و کنش‌های مشابه قسمت اول همانند رضا عطاران آن‌طور که باید و شاید جذاب و دیدنی از آب در نیامده‌اند.

نقد فیلم: منتقد جبار آذین

در دریای طوفان‌زده سینمای اکران و جمع ماهیان سرگردان سینما تنها جای «نهنگ عنبر» گرسنه خالی بود که آن هم آمد و با دهان باز برای بلعیدن پول مردم، کنار گیشه ایستاد. «نهنگ عنبر ۲» که در پی سودآوری میلیاردی بخش نخست آن تولید و راهی اکران شده، نمونه یک فیلم سرگرم‌کننده بی‌مسما، اغواگر و بازاری است که صرفا برای تجارت و کسب سود و سوداگری ساخته شده است.

فروش میلیاردی «نهنگ عنبر ۱» که می‌تواند برای قسمت دوم آن هم تاحدودی اتفاق بیفتد به‌ این دلیل که مضامین بکر و تازه، فیلمنامه قوی، محکم و منسجم دراماتیک، بازی‌های درخشان و حرفه‌ای، کارگردانی خوب و ساخت استاندارد نداشته، نمی‌تواند دو قسمتی باشد چراکه اساسا هر دوی این فیلم‌ها فاقد مولفه‌های یادشده هستند. «نهنگ عنبر ۱ و ۲» فیلم‌های شبه کمدی اجتماعی‌اند که از روی فیلم‌فارسی‌های دهه ۵۰ سینمای ایران رونویسی و فتوکپی شده‌اند برای تماشاگری که سال‌هاست رنگ فیلم خوب و استاندارد کمدی را بر پرده سینماهای کشور نمی‌بیند و از تماشای فیلم‌های تلخ و غم‌انگیز دلزده شده و عمدتا برای تفنن و سرگرمی به سینما می‌رود، امثال «نهنگ عنبر» گرچه خوراکی نامناسبند ولی به سبب ردیف کردن ماجراها و اتفاق‌های هرچند سطحی، غیر واقعی و سخیف تاحدی سرگرم‌کننده‌اند.

مقایسه قسمت اول و دوم «نهنگ عنبر»

«نهنگ عنبر ۱» با ایده‌های جذاب و توجه ویژه به نوستالژی‌های دهه ۶۰ و زنده کردن حال و هوای آن روزها و اتفاقات و تفکراتش و همچنین با بهره‌گیری رضا عطارانی جذاب، توانست هم فیلم جذاب و مخاطب‌پسندی ارائه دهد و هم به‌نوعی به احیای ژانر کمدی و فروش این‌گونه فیلم‌ها کمک کند. فروش قسمت اول با تکیه بر فیلمنامه منسجم و ایده‌های نو آن‌قدر خوب بود که ‌سازندگان را به فکر ساخت قسمت بعدی انداخت.

اما در قسمت دوم این فیلم، گویی همه چیز تکراری و کلیشه‌ای شده است و فیلمساز تنها با تکیه بر موفقیت خیره‌کننده قسمت اول و سوار شدن بر همان موج نوستالژی، عطاران و… می‌خواهد دوباره فروش کند و تماشاگر را به خنده بیندازد. در مورد خنده‌دار بودن که مشخصا فیلم به طنازی و بامزگی قسمت قبل نبود و تنها سامان مقدم با استفاده از تکنیک‌های بصری جدیدتر و بیش‌تر و اضافه کردن کلیپ‌های تصویری و بهره‌گیری از موسیقی در همه جای فیلم، قصد داشته که جای فیلمنامه ضعیف و بدون ایده جدیدش را پر کند و به‌جای مغز دادن به قصه و کاراکترهایش فقط با ظواهر سطحی فیلمسازی تماشاگر را سرگرم کند. در یک کلام قسمت دوم «نهنگ عنبر» از نظر کیفیت هنری و تاثیرگذاری کمیک از قسمت اول عقب‌تر و ضعیف‌تر است و دلیل فروش بالای فیلم را باید چیزی ورای کیفیت فیلم یا حتی خنده‌دار بودن آن متصور شد.

طراحی گریم و لباس

چهره‌پردازی و طراحی لباس مهناز افشار، ویشکا آسایش و رضا عطاران یادآور خاطرات نسلی است که جوانی و نوجوانی خود را در دهه ۶۰ گذرانده‌اند و از همان ابتدا تصاویر فیلم در شبکه‌های اجتماعی طرفداران بسیاری پیدا کرد که ظاهرا بر فروش بیشتر و ترغیب تماشاچیان به دیدن فیلم اثر زیادی داشته است. چهره‌پردازی و گریم در کنار طراحی لباس یادآور آن دهه بود ولی چنانچه گفته شد خیلی چیز زیادی نسبت به قسمت قبل نداشت و بیشتر به تکرار سبک‌ها و فرم‌های امتحان پس داده قسمت قبل محدود می‌شد. مثلا سیبل‌های ویشکا آسایش موضوع جذابی بود که در قسمت قبل وجود داشت و بسیار جذاب و قابل توجه بود ولی در قسمت جدید بیشتر از همان اتودها و روش‌ها بهره برده شده و ایده و متد جدیدی مشاهده نشد.

پیش‌بینی فروش فیلم

با وجود این‌که هفته اول اکران فیلم با روزهای نزدیک به انتخابات ریاست جمهوری همزمان شده بود و بسیاری از ‌سازندگان فیلم‌ها و سینماداران همین موضوع را دلیل افت فروش فیلم‌ها می‌دانستند، این فیلم توانست در هفته اول اکران خود فروشی ۳,۵میلیاردی را رقم بزند و هفته دوم نمایش فیلم نیز با سه‌میلیارد دیگر پشت سر گذاشته شد که اتفاقی بی‌سابقه برای فروش یک فیلم در ایران است.

به‌نظر می‌ر‌سد با همین روند افزایشی، فروش «نهنگ عنبر دو» به «گشت دو» برسد و باتوجه به ارائه نسخه خانگی فیلم و کم شدن طبیعی فروش آن، خیلی دور از انتظار نیست اگر «نهنگ عنبر دو» با توجه به جذابیت‌هایی که تا به‌حال برای تماشاگر عام داشته است پرفروش‌ترین فیلم سال و پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران با احتساب بلیت ۱۲هزار تومانی شود.

منبع: روزنامه صبا